فصلنامه فقه
پیاپی 71 (بهار 1391)

«حکمت احکام» کاربردهای متعددی در فقه امامیه در استنباط احکام شرعی دارد. دخالت حکمت احکام در حل تعارض، یکی از این کاربردها است، که چگونگی آن در این مقاله بررسی می شود. همچنین اجرای احکام، گاه با تزاحم مواجه می شود. تشخیص اصل تزاحم و تطبیق مرجحات آن، در احکام فردی به عهده مکلفی است که در تزاحم قرار گرفته است; اما تبیین کلیات و مرجحات آن در علم اصول فقه بررسی می شود. دخالت حکمت احکام در حل تزاحم نیز در این مقاله بررسی می گردد.

واژه شرط در دانش های گوناگون، همچون نحو، فلسفه، اصول، فقه و حقوق به کار می رود و در هر یک، معنای مخصوصی دارد. در این تحقیق، شرط در اصطلاح فقهی محل بحث است و منظور از آن،»تعهدی تبعی است که متعاقدین آن را ایجاد می کنند. «از دیگر سو، شرط را به اعتبارهای مختلفی می توان تقسیم کرد; از جمله، تقسیم شرط به اعتبار»صراحت در متن عقد«است. به این اعتبار شرط به بنایی، ضمنی و مصرح تقسیم می شود و مشهور در فقه شیعه، آن است که شرط باید در متن عقد، به صراحت ذکر شود تا لازم الوفا باشد و دیگر آثار شرط را به دنبال داشته باشد; این شرط را شرط ضمن عقد نیز می نامند.
از آن جا که شروط به عنوان تعهدات تبعی - همانند خود عقود - از موضوعات امضائی شارع مقدس هستند، برای اعتبار شرعی شروط، ضوابط و خصوصیاتی مشخص شده است که فقها از آن ها با عنوان»شرایط صحت و فساد شرط«بحث می کنند و بخش عمده مباحث مشروط، به این موضوع اختصاص می یابد.
پس از تعیین ضوابط صحت و فساد، احکام و آثاری بر هر یک از این شرایط، مترتب می شود; بخش دیگری از مباحث شرط در متون فقهی به این مباحث اختصاص یافته است.
در این تحقیق در پی آنیم که با محوریت»شرط ضمن عقد«یا همان»شرط مصرح«، ضوابط صحت و فساد آن را بررسی کنیم.

تشبه به جنس مخالف، از جمله مسائلی است که در جوامع امروزی با ظهور فرهنگ های نوپیدا، اهمیت بیش تری یافته است، و جای بحث تفصیلی در تنقیح موضوع و حکم آن، در کتب استدلالی خالی است.
نوشتار حاضر در پاسخ به این مساله که آیا هرگونه تشبه به جنس مخالف حرام است، به بررسی ادله و وجوهی پرداخته است که می تواند در این مساله مورد استناد قرار گیرد. پس از ذکر تمام روایات این باب و ادله دیگر، حرمت مطلق تشبه به جنس مخالف را نقد، و اثبات می کند که استفاده از مختصات جنس مخالف جایز است، مگر در موارد خاصی که بر عدم جواز استفاده از آن، نص داشته باشیم.

این مقاله درصدد بررسی این مساله است که آیا دیه در قتل عمد، اصالت دارد یا خیر؟
به همین جهت در فصل اول این نوشتار به بررسی کلمات فقها از گذشته تا کنون در این مساله پرداخته ایم، که به وجود دو نظریه مهم اشاره می کنند. عده ای از فقها، دیه را یک اصل در قتل عمد می دانند; اما مشهور، آن را تنها در صورت رضایت قاتل به پرداخت دیه، بدل از قصاص می شمارند و اصالتی برای آن قائل نیستند. در فصل دوم به بررسی ادله دو نظریه پرداخته و در نهایت پس از بیان کلام مرحوم خوئی(ره) و نقد آن، تحقیق در مطلب را که مخالف با نظریه مشهور است، بیان نموده ایم.

شیخ بهایی(ره) دانشمندی است عمیق و دارای ابعاد مختلف فقهی، اصولی، تفسیری، حدیثی، ریاضی، معماری و غیره.
شاهکارهای او در هر یک از این ابعاد نیازمند پژوهش های متعدد و متنوع است. این مقاله درآمدی است بر فقه پژوهی.
او در چند بعد: ساختار فقه، نقش قرآن و حدیث و رابطه این دو در فقه، نقش اصول فقه، جایگاه علوم حدیث به ویژه رجال.
و در نهایت، نوع توجه او به اقوال فقها. پس از این پنج محور، نگاهی به یک نمونه از فقه او در موضوع اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر انداخته شده است. شیخ بهایی(ره) دانشمندی است عمیق و دارای ابعاد مختلف فقهی، اصولی، تفسیری، حدیثی، ریاضی، معماری و غیره.
شاهکارهای او در هر یک از این ابعاد نیازمند پژوهش های متعدد و متنوع است. این مقاله درآمدی است بر فقه پژوهی.
او در چند بعد: ساختار فقه، نقش قرآن و حدیث و رابطه این دو در فقه، نقش اصول فقه، جایگاه علوم حدیث به ویژه رجال.
و در نهایت، نوع توجه او به اقوال فقها. پس از این پنج محور، نگاهی به یک نمونه از فقه او در موضوع اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر انداخته شده است.

شیخ انصاری»ره«در آغازین مباحث علم اصول، آیات و روایات تبعیت از علم و ظن را ناظر به نوع منطقی آن ها می داند; اما در ادبیات دین، علم به معرفتی اطلاق می شود که احتمال خطای کاربردی و محسوسی نداشته باشد; ظن نیز حالت تحیری است که دلیلی عقلایی و قابل قبول بر هیچ طرف نتوان اقامه کرد. پس این آیات نمی توانند بر اصالت عدم حجیت ظن دلالت کنند; بلکه بهترین دلیل بر حجیت علوم عرفی همچون ظواهر و خبر ثقه و... هستند و به نحو مطابقی و صریح، بر آن ها دلالت دارند.

چندی پیش گروه پژوهشی»دانش های وابسته به فقه«پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تصمیم گرفت نشستی برای بررسی کتاب»نظریه حق الطاعه«نوشته حجت الاسلام و المسلمین رضا اسلامی، با حضور صاحب نظران و فرهیختگان حوزه و دانشگاه برگزار کند. برای این منظور، حجج اسلام و المسلمین علی اشکوری و ابوالقاسم علیدوست از اساتید حوزه و صاحب نظر در زمینه اندیشه های شهید آیت الله صدر و»نظریه حق الطاعه«ایشان، به عنوان ناقد برگزیده شدند. از اساتید محترم ناقد خواسته شد بررسی های خود را در فرصت مناسب به گروه ارسال نمایند تا زمینه برگزاری جلسه نقد و بررسی فراهم شود. در این نشست علمی، مشروح نقدها و نظرات صاحب نظران با نویسنده در میان گذاشته شد و بحث هایی درباره فصول متعدد کتاب، صورت گرفت. دبیری این نشست را حجت الاسلام و المسلمین حسنعلی علی اکبریان بر عهده داشتند. در ادامه، گزارش این جلسه تقدیم می گردد.